Details

Okrugli sto je organizovan povodom pedesetogodišnjice Jelisejskog sporazuma, kojim je ozvaničeno pomirenje Francuske i Nemačke, a koji su 1963. potpisali nemački kancelar Konrad Adenauer i francuski general Šarl de Gol. Učesnici su imali prilike da saznaju više o prvom francusko-nemačkom udžbeniku istorije koji se pojavio 2006. godine, ali i da čuju zapažanja o perspektivama jednog zajedničkog pristupa istoriji na Balkanu.

Cilj okruglog stola bio je da se učesnici upute o nastanku francusko-nemačkog udžbenika istorije, koji je bio u skladu sa važećim nastavnim programom kako u Nemačkoj, tako u Francuskoj, o prijemu na koji je sa jedne i druge strane Rajne naišao ovaj projekat, ali i o uslovima i perspektivama jednog zajedničkog pristupa istoriji na Balkanu.

Nakon pozdravne reči Henrija Bonea, direktora Fondacije Konrad Adenauer za Srbiju i Crnu Goru i Fransoa-Gzavije Denija, ambasadora Francuske u Srbiji, govorili su i ambasador Savezne Republike Nemačke u Srbiji, g. Hajnc Vilhelm, kao i kodirigent redakcije nemačko-francuskog udžbenika, Peter Gajs (sa Univerziteta u Bonu), zatim stručnjak za istoriju francusko-nemačkih odnosa Etjen Fransoa (sa Slobodnog univerziteta u Berlinu), profesorka istorije Dubravka Stojanović (sa Univerziteta u Beogradu) i izvršni direktor Centra za demokratiju i pomirenje u jugoistočnoj Evropi Nenad Šebek. Susret je moderirao profesor istorije Slobodan G. Marković (sa Univerziteta u Beogradu).

Francuski istoričar Etjen Fransoa istakao je da je izrada zajedničkog udžbenika trajala sedam godina u punoj slobodi, pri čemu se ministarstva Nemačke i Francuske nisu mešala istoričarima u njihov posao. On je naglasio da nije bilo rasprave o tome zašto je došlo do rata, ali da je bilo razilaženja stavova oko drugih tema, kao što su vrednovanje uloge SAD 1945. godine i uloge komunizma. Dok je nemačka strana insistirala na velikodušnoj ulozi SAD i naglašavala represivnu, tiransku i monolitsku stranu socijalističkog bloka, francuska je insistirala na ulozi SAD kao velike sile i isticala da je komunistička utopija neko vreme smatrana za rešenje kapitalističkom i liberalnom modelu, istakao je Fransoa. Ove razlike nisu negirane već su prihvaćene kao različite percepcije i na kraju izdvojene u poglavlje o ukrštenim francusko-nemačkim pogledima, koje podstiče dalje diskusije i razmišljanja.

Nemački istoričar Peter Gajs naglasio je da je veoma važan izlazak Nemačke iz uloge žrtve, kako je sebe ova zemlja videla u 20. veku, prvenstveno zbog činjenice da je iz te perspektive žrtve nastala instrumentalizacija agresije koja je kulminirala u nacizmu. Gajs je naveo da je nemačke istoričare iznenadilo što je u francuskim udžbenicima čitavo poglavlje posvećeno Višiju i aktivnoj saradnji sa Nemcima, te da to poglavlje ipak nije bilo moguće pre 30 godina, što potvrđuje nužnost vremenske distance. On je istakao da uz francusko-nemački primer postoje još i balkanski, izraelsko-palestinski i nemačko-češki pokušaj pisanja zajedničke istorije.

Srpska istoričarka Dubravka Stojanović govorila je o balkanskom primeru, iznevši podatak da su 2005. godine objavljene četiri knjige pod naslovom "Nastava moderne istorije jugoistočne Evrope", čije teme predstavljaju kontroverzna i osetljiva pitanja zajedničke prošlosti. Kao osnovni metodološki pristup, navela je Stojanović, izabrani su multiperspektivnost i komparativnost, a knjige su prevedene na devet jezika regiona, pri čemu je kroz obuku za njihovo korišćenje prošlo oko hiljadu nastavnika. Ona je naglasila da je projekat zajedničkog pisanja istorije na Balkanu dočekan pogrdnim nazivima, što ona smatra proizvodom dubokog dejstva etnocentričnog pogleda na prošlost i sadašnjost i straha od komparativnog pristupa. Sama multiperspektivnost doživljena je u balkanskim državama, prema njenim rečima, kao „nasrtaj na nacionalni integritet“.

Izvršni direktor Centra za demokratiju i pomirenje u jugoistočnoj Evropi Nenad Šebek govorio je nešto više o samom projektu koji je izvodila ta organizacija. On je istakao da je to prvi projekat u kome je ostvarena najbliža saradnja istoričara iz celog regiona, a koji je započeo svega pet godina nakon ratnih sukoba. Šebek smatra da se pokazalo da nije moguće doći do jedinstvene interpretacije kao u slučaju sa nemačko-francuskim udžbenicima.

Komparativne analize udžbenika istorije iz država regiona pokazale su da su viđenja zajedničke prošlosti u toj meri različita da se često nije moglo prepoznati da je reč o istom događaju.

U zanimljivoj diskusiji koja je potom usledila, postavljena su pitanja kako prevazići etnocentrični pogled na prošlost i sadašnjost i shvatiti da je predstava prošlosti onog „drugog" takođe legitimna kao i naša, da li je zaista moguće pisati zajedničku istoriju nekad zaraćenih strana, ali i može li istorija postati predmet koji osposobljava za kritičko mišljenje.

Jedan od zaključaka skupa bio je da se stručnjaci u čitavom regionu suočavaju sa problemom upotrebe i zloupotrebe istorije u sadašnjosti, budući da su „dnevne" izmene istorije brzo nalazile mesto u novonapisanim udžbenicima. To sve pokazuje da je projekat zajedničkog pisanja istorije na Balkanu još uvek daleko od nemačko-francuskog primera, koji pokazuje da je moguće prevazići etnocentrični pogled na prošlost.