Konrad Adenauer, patron Fundacji był niemieckim politykiem, mężem stanu, jednym z twórców zjednoczonej Europy.

Urodził się 5 stycznia 1876 w Kolonii, zmarł 19 kwietnia 1967 r. w Rhöndorf k. Bonn. Ojciec Adenauera był urzędnikiem sądowym w sądzie apelacyjnym w Kolonii. Adenauer odebrał surowe wychowanie w duchu katolickim. Ukończył gimnazjum w Kolonii, studiował prawo i ekonomię na uniwersytetach we Freiburgu, Monachium i Bonn. Pracę zawodową rozpoczął jako asesor sądowy w 1901r. W 1904 r. ożenił się z Emmą Weyer (zm. 1916 r.), z którą miał troje dzieci. Zrezygnował z kariery w sądownictwie, wybierając pracę w magistracie kolońskim. W 1906 r. został wybrany na zastępcę nadburmistrza Kolonii z ramienia katolickiej partii Centrum, do której należał. Trzy lata później został pierwszym zastępcą burmistrza Kolonii. W 1917 r. został nadburmistrzem Kolonii. Sprawując ten urząd, zorganizował w tym mieście targi, reaktywował uniwersytet, zadecydował o budowie nowego portu rzecznego, popierał rozwój przemysłu w mieście, stworzył obszary zieleni, wybudował stadion sportowy, dbał o rozwój szkolnictwa sportowego i muzycznego, oraz popierał budowę autostrady z Kolonii do Bonn. Klęska Niemiec w I wojnie światowej, rewolucja oraz upadek monarchii przyczyniły się do powstania ruchów separatystycznych, także w Nadrenii. Adenauer myślał wprawdzie o odłączeniu Nadrenii od Prus, ale nie od Rzeszy, co mu później niesłusznie zarzucano. W czerwcu 1919 r.zapobiegł zwycięstwu separatystycznego zamachu stanu w mieście, za co podziemny sąd separatystów skazał go na karę śmierci. W 1919 r. ożenił się z Auguste Zisser (zm. 1948). Z nią miał czwórkę dzieci. W 1921 r.został wybrany na przewodniczącego Pruskiej Rady Państwa (do 1933 r.). Powodzenie w realizacji polityki komunalnej sprawiło, iż Adenauer był wysuwany nawet na stanowisko kanclerza Rzeszy w 1921 i 1926r. W 1929 r. ponownie wybrany został na stanowisko nadburmistrza Kolonii. Wrogi nazistom, próbował powstrzymać ich rosnące wpływy w mieście. W 1933 r. został przez nich usunięty z zajmowanego stanowiska oraz pozbawiony majątku. Schronił się w opactwie benedyktyńskim Maria Laach. W 1934 r. w czasie „nocy długich noży” po raz pierwszy był na kilka dni aresztowany przez gestapo. Za przyznane mu po procesie odszkodowanie za skonfiskowany majątek wybudował dom w Rhöndorf k. Bonn, gdzie żył z rodziną na uboczu, utrzymując się z renty. Obecnie mieści się tam muzeum jego imienia. 

Utrzymywał kontakty z działaczami opozycji antyhitlerowskiej, ale sam aktywnie w niej nie działał. Mimo to w 1944 r. został aresztowany po nieudanym zamachu na Hitlera. Kilka miesięcy przebywał w obozie w Kolonii, potem więzieniu w Braunweiler k. Kolonii. Nawiązał tam kontakty z więzionymi Polakami. 

W marcu 1945 r. powrócił na stanowisko nadburmistrza Kolonii z nominacji amerykańskich władz okupacyjnych. Po włączeniu Kolonii do strefy brytyjskiej został w październiku 1945 r. usunięty ze stanowiska. Po początkowym zakazie działalności politycznej w brytyjskiej strefie okupacyjnej, Adenauer został wybrany w 1946 na przewodniczącego CDU w tej strefie. Był przewodniczącym frakcji CDU w Landtagu Nadrenii-Westfalii. Jako przewodniczący Rady Parlamentarnej w latach 1948-1949 wywarł duży wpływ na ostateczny kształt ogłoszonej 23 maja 1949 r. Ustawy Zasadniczej RFN. 

Po zwycięstwie CDU/CSU w pierwszych wyborach do Bundestagu i zawarciu koalicji z FDP i DP 15 września1949 r. Adenauer został wybrany kanclerzem RFN. Urząd ten sprawował nieprzerwanie do 1963 r. W latach1951-1955 był równocześnie ministrem spraw zagranicznych. Od 1951 do 1966 r. Adenauer sprawował funkcję przewodniczącego CDU. 

Adenauer konsekwentnie realizował koncepcję społecznej gospodarki rynkowej, której autorem był minister gospodarki Ludwig Erhard. RFN nie tylko dźwignęła się z ruin, ale i stosunkowo szybko osiągnęła wysoki poziom życia, tzw, „adenauerowski cud gospodarczy”. Zaowocowało to stabilizacją wewnętrzną, zmniejszenie bezrobocia, integracją „wypędzonych”, reformą emerytalną i rosnącym poparciem społecznym. W latach 1947-1961 CDU/CSU posiadało absolutną większość w Bundestagu i rządziła samodzielnie. 

W polityce zagranicznej Adenauer dążył do odzyskania suwerenności i zaufania międzynarodowego poprzez wprowadzenie systemu demokratycznego i powiązanie RFN ze światem zachodnim, zwłaszcza z krajami Europy zachodniej. W 1949 r. Adenauer podpisał z zachodnimi mocarstwami okupacyjnymi umowę petersberską, która zezwalała m. in. na wstępowanie RFN do organizacji międzynarodowych. W 1950 r. RFN przystąpiła do Rady Europy. Adenauer aktywnie uczestniczył w powstaniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, która stała się pierwszym etapem zbliżenia z Francją i integracji zachodniej Europy. W roku 1951 r. miała miejsce pierwsza wizyta Adenauera we Francji. W 1952 r. nastąpiło podpisanie traktatu z trzema mocarstwami, tzw. „układ niemiecki”, w Bonn, na mocy którego RFN uzyskała niemal całkowitą suwerenność w politycewewnętrznej i zagranicznej w zamian za przystąpienie do projektowanej Europejskiej Wspólnoty Obronnej. W tym samym roku Adenauer podpisał umowę o odszkodowaniach z Izraelem. W 1953 r. poleciał po raz pierwszy z wizytą do USA. Po odrzuceniu Traktatu o Europejskiej Wspólnocie Obronnej przez parlament francuski w 1954 r., podjął negocjacje w sprawie przyjęcia RFN do NATO i Unii Zachodnioeuropejskiej (układy paryskie). W 1955 r. RFN przystąpiła do NATO. 

Sukces polityki zachodnioeuropej. był dla Adenauera ważniejszy niż poprawa stosunków z ZSRR i jej satelitami. Adenauer odrzucał wszelkie propozycje ZSRR, które zakładały zjednoczenie Niemiec pod warunkiem ich neutralizacji (nota Stalina z marca i kwietnia 1952 r.). W 1955 r. zdecydował się jednak na wizytę w Moskwie. Jej skutkiem było nawiązanie stosunków dyplomatycznych oraz zwolnienie 10 tyś. jeńców niemieckich i 20 tyś. deportowanych. Mimo pozytywnego stosunku do Polaków, Adenauer odrzucał możliwość nawiązania stosunków z PRL. Na przeszkodzie stanęły antykomunistyczne przekonania kanclerza oraz tzw. doktryna Hallsteina. Przeciwni temu byli także wypędzeni, którzy w latach 50. odgrywali znaczącą rolę w polityce RFN, co skutkowało nieuznawaniem granicy polsko-niemieckiej. Postawa Adenauera była przedmiotem ataków propagandy komunistycznej, co ułatwiały niefortunne posunięcia kanclerza, jak np. Sfotografowanie się w płaszczu krzyżackim podczas  przyjęcia godności rycerza zakonu krzyżackiego w 1958 r. Zwieńczeniem procesu jednoczenia się zachodniej Europy, w którym coraz większą rolę odgrywał Adenauer i RFN, było podpisanie traktatów rzymskich w 1957 r. i utworzenie EWG oraz EURATOM. Adenauer interesował się zjednoczeniem Europy jeszcze przed wojną (ruch paneuropejski). Widział w nim nie tylko szansę na odbudowę własnej suwerenności, ale i na zabezpieczenie Europy Zachodniej przed komunizmem. Obawiając się wycofania USA z Europy, uważał, że państwa zachodnioeuropejskie powinny stworzyć nowe centrum polityczne, „trzecią siłę”. 

Nie zaniedbywał przy tym stosunków  bilateralnych, rozwijając współpracę z Francją. W 1954 r. zawarto porozumienie w sprawie Zagłębia Saary. W 1963 r. oba kraje podpisały w Paryżu układ o przyjaźni, rozpoczynając proces pojednania i zbliżenia. Szczególnie bliskie stosunki łączyły Adenauera z prezydentem Francji Charlsem De Gallem. 

W końcu lat 50. dał o sobie znać kryzys wewnętrzny w RFN. Zakulisowe zabiegi Adenauera o urząd prezydenta RFN przyniosły spadek jego popularności. Pogłębiła go opieszała reakcja na budowę muru berlińskiego 13 sierpnia 1961 r. Pojawiły się głosy o konieczności rewizji polityki wobec Wschodu i zmian na najwyższym urzędzie RFN. Adenauerowi udało się wprawdzie po wyborach parlamentarnych w 1961 r. powołać 4. gabinet CDU/CSU i FDP, zobowiązał się jednak do ustąpienia przed upływem kadencji. Decyzję przyspieszyła tzw. afera „Spiegla”, uznana za zamach na wolność prasy. Adenauer ustąpił 15 października 1963 r. Wcześniej zgodził się na utworzenie polsko-zachodnioniemieckich misji handlowych, co zapowiadało przełom w stosunkach z Warszawą. 

Nie wycofał się jednak całkowicie z życia politycznego. W 1965 r. ponownie został wybrany do Bundestagu. 

Przystąpił do spisywania swych wspomnień (cztery tomy ukazały się w latach 1965-1968). Konsekwentnie opowiadał się za integracją europejską (przemówienie w Madrycie w 1967 r.). Po jego śmierci w RFN ogłoszono żałobę narodową. Został pochowany na cmentarzu w Rhöndorf. 

Adenauer otrzymał 54 odznaczenia, m. in. papieski order Chrystusa, Wielki Krzyż Zasługi RFN, Wielki Krzyż Francuskiej Legii Honorowej, 24 doktoraty hororis causa i honorowe obywatelstwa kilku miast.

 

Tekst przygotowany przez prof. dr. hab. Krzysztofa Ruchniewicza, Dyrektora Centrum Studiow Niemieckich i Europejskich im. Willy Brandta na Uniwersytecie Wroclawskim.

 

Więcej o Konradzie Adenauerze:

H. Köhler, Adenauer. Eine politische Biographie, Frankfurt/M. 1994; K. Ruchniewicz, Adenauer i Europa, Wrocław 1998; G. Uexkuell, Adenauer, Lublin 1995; H.-P. Schwarz, Adenauer. Der Aufstieg: 1876-1952, wyd. 3, Stuttgart 1986; tenże, Adenauer. Der Staatsmann: 1952-1967, Stuttgart 1991

 

"Stosunek Adenauera do Polski i Polaków", w: Konrad Adenauer. Człowiek, polityk i mąż stanu, praca zbiorowa pod red. Hansa Petera Mensinga i prof. dr. hab. Krzysztofa Ruchniewicza, Warszawa: Kontrast, 2001, s. 71-97