รายละเอียด
การขาดมุมมองของเยาวชนในการกำหนดนโยบายสวัสดิการจึงถือเป็นอุปสรรคด้วยสองเหตุผลสำคัญ ประการแรก คือการขาดความชอบธรรมเชิงประชาธิปไตยในการบริหารจัดการระบบคุ้มครองทางสังคม เยาวชนได้รับผลกระทบจากนโยบายสวัสดิการโดยตรง ไม่ว่าจะเป็นการสนับสนุนด้านการศึกษา โครงการส่งเสริมการจ้างงานเยาวชน การดูแลสุขภาพ หรือการกระจายทรัพยากรระหว่างช่วงวัย แต่กลับแทบไม่ได้รับการหารือถึงรูปแบบหรือการดำเนินนโยบายที่มีประสิทธิภาพอย่างจริงจัง ประการที่สอง คือการสูญเสียโอกาสที่จะดึงเอาความคิดสร้างสรรค์ นวัตกรรม และมุมมองเชิงอนาคตของเยาวชนมาใช้ เยาวชนไทยได้แสดงให้เห็นถึงศักยภาพในการมีส่วนร่วมในเวทีสาธารณะ การขับเคลื่อนประเด็นความยุติธรรมและความเท่าเทียม และการนำเสนอแนวทางใหม่ ๆ ผ่านแพลตฟอร์มดิจิทัล สภานักเรียน และเครือข่ายภาคประชาสังคม ทว่ายังไม่มีการนำศักยภาพเหล่านี้มาเชื่อมโยงอย่างเป็นระบบกับการออกแบบเชิงสถาบันของการบริหารจัดการนโยบายด้านสวัสดิการ
ในระดับสากล มีการตระหนักเพิ่มขึ้นถึงความสำคัญของการขยับจากกลไกการมีส่วนร่วมแบบแยกส่วน ไปสู่แนวทางเชิงระบบของประชาธิปไตยแบบปรึกษาหารือ (Mansbridge et al., 2012; Dryzek, 2010; Parkinson & Mansbridge, 2012) มุมมองนี้ชี้ว่า ไม่มีสถาบันใดสถาบันเดียวที่สามารถรองรับกระบวนการปรึกษาหารือในอุดมคติได้ ความชอบธรรมจึงเกิดขึ้นจากการที่ “พื้นที่แห่งการปรึกษาหารือ” ต่าง ๆ—เช่น คณะกรรมการทางการ เวทีสาธารณะ พื้นที่ดิจิทัล และสมัชชาประชาชน—ทำงานเชื่อมโยงกันเพื่อทำหน้าที่และกำหนดนโยบายที่ครอบคลุม มีคุณภาพ และตรวจสอบได้ ในระบบเช่นนี้การมีส่วนร่วมของเยาวชนจะไม่ถูกจำกัดไว้แค่บทบาทเดียวในคณะกรรมการใดคณะกรรมการหนึ่ง แต่กระจายอยู่ในหลายเวทีที่เกี่ยวข้องกับการกำหนดวาระ การผลิตองค์ความรู้ การตัดสินใจ และการติดตามตรวจสอบ
อย่างไรก็ตาม พบว่าความพยายามในการทำความเข้าใจหรือรวมเอาข้อคิดเห็นหรือการมีส่วนร่วมของเยาวชนเข้ามาในกระบวนการปรึกษาหารือเพื่อพัฒนาและปรับปรุงนโยบายและการบริหารจัดการมาตรการสวัสดิการทางสังคมของประเทศไทยยังคงมีน้อย กลไกมีส่วนร่วมที่มีอยู่ภายในกระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ และคณะกรรมการต่าง ๆ ในระดับจังหวัด มักมีลักษณะผู้ใหญ่เป็นศูนย์กลาง และมองข้ามคุณค่าทางระบบที่เยาวชนสามารถมีบทบาทต่อวงจรนโยบายในแต่ละช่วง ส่งผลให้กระบวนการกำกับดูแลกระจัดกระจาย ไม่บูรณาการ ซึ่งอาจก่อให้เกิดการขาดความชอบธรรม ไม่ครอบคลุม และขาดความสามารถในการปรับตัวต่อความต้องการที่แท้จริงของคนรุ่นต่อไปในอนาคต
ดังนั้น เพื่อรับมือกับความท้าทายเหล่านี้และสร้างการเปลี่ยนแปลงที่มีนัยสำคัญ โครงการนี้จะตอบโจทย์ช่องว่างดังกล่าวด้วยการนำร่องรูปแบบนวัตกรรมด้วยเวทีปรึกษาหารือระดับเยาวชน ซึ่งออกแบบมาเพื่อสร้างทั้งข้อเสนอนโยบายเชิงเนื้อหา และกรอบการทำแผนผังระบบของการมีส่วนร่วมของเยาวชน ผู้จัดคาดหวังว่าภายในกิจกรรมระยะเวลา 2 วันนี้ผู้เข้าร่วมซึ่งเป็นเยาวชนคนรุ่นใหม่จะสามารถ:
1. ร่วมปรึกษาหารือเกี่ยวกับลำดับความสำคัญด้านสวัสดิการ ระบุว่ากลุ่มเปราะบางและประเด็นใดสำคัญที่สุด
2. ร่วมออกแบบต้นแบบ (prototype) แนวทางแก้ไขสำหรับปัญหาด้านการคุ้มครองทางสังคมที่ส่งผลต่อกลุ่มนั้น ๆ
3. สร้างแผนผังบทบาทของตนเทียบกับหน้าที่เชิงระบบของการปรึกษาหารือ ได้แก่ การกำหนดวาระ การวิเคราะห์ปัญหา การสร้างทางออก การสนับสนุนการตัดสินใจ และความรับผิดชอบ
ผลลัพธ์สุดท้ายที่ผู้จัดคาดหวังคือการรวบรวมความคิดเห็นและข้อเสนอต่าง ๆ ออกมาได้เป็น “ธรรมนูญเยาวชน (Youth Charter)” ที่สะท้อนข้อเรียกร้องและข้อเสนอร่วมกัน โดยประมวลลำดับความสำคัญของวาระ ต้นแบบทางออก และแนวทางการบรรจุเสียงของเยาวชนเข้าไปในระบบการบริหารสวัสดิการของประเทศไทย แทนที่จะจำกัดเยาวชนไว้ในบทบาทเชิงสัญลักษณ์ภายในคณะกรรมการใดคณะกรรมการหนึ่ง ธรรมนูญนี้จะกำหนดกรอบบทบาทของเยาวชนในระบบการปรึกษาหารือโดยรวม สอดคล้องกับทฤษฎีประชาธิปไตยแบบปรึกษาหารือเชิงระบบ พร้อมทั้งให้ข้อเสนอเชิงปฏิบัติสำหรับการปรับปรุงกลไกการมีส่วนร่วมของประเทศ
กำหนดการ
กำหนดการวันที่ 1: ห้องทดลองการปรึกษาหารือของเยาวชน
08.00 – 08.30 | ลงทะเบียน
- ผู้เข้าร่วมลงทะเบียน
08.30 – 09.30 | Ice-Breaker
- กิจกรรมละลายพฤติกรรมและสร้างเครือข่าย
09.30 – 10.15 | พิธีเปิด & ปฐมนิเทศ
- คำกล่าวต้อนรับ (ผู้จัด / แขกรับเชิญจากหน่วยงานรัฐ)
- บรรยาย: การปรึกษาหารือคืออะไร? ทำไมเยาวชนจึงสำคัญ?
- ชี้แจงวัตถุประสงค์ของ Hackathon
10.15 – 10.30 | พักรับประทานอาหารว่าง
10.30 – 12.30 | ช่วงที่ 1 – เวทีปรึกษาหารือเยาวชน: การกำหนดวาระและการออกแบบแนวทางแก้ปัญหา (Youth Deliberation Labs: Agenda-Setting & Policy Solutions Co-Design)
- แบ่งกลุ่มย่อย 10 กลุ่ม (4–5 คนต่อกลุ่ม) หารือเรื่อง:
- ประเด็นเร่งด่วนที่สุดของระบบสวัสดิการสังคมไทยคืออะไร?
- กลุ่มเปราะบางใดควรถูกให้ความสำคัญ?
- จัดทีมตามประเด็นเร่งด่วนของกลุ่มเปราะบางเป้าหมาย (กลุ่มเปราะบางละ 2 กลุ่ม)
- ใช้เทคนิคการปรึกษาหารืออย่างมีคุณภาพ (ให้เหตุผล พยายามหาฉันทามติ)
- ภารกิจ: กำหนดวาระและออกแบบแนวทาง/โครงการสวัสดิการที่ตอบโจทย์กลุ่มเปราะบางเป้าหมาย
- ใช้แบบฟอร์ม: การนิยามปัญหา → แนวทางแก้ → ผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย → ความเป็นไปได้
- นำเสนอผลในเวทีรวม (แต่ละกลุ่มเสนอ 2–3 วาระ)
- ผู้ดำเนินการสรุปออกมาเป็นวาระร่วม 3–4 เรื่อง และแนวทางแก้ไขปัญหา
12.30 – 13.30 | พักรับประทานอาหารกลางวัน
13.30 – 15.30 | ช่วงที่ 2 – การทำต้นแบบแผนผังระบบ: พัฒนาแนวคิดต้นแบบ แลกเปลี่ยนความคิดเห็น และการสะท้อนบทบาทของเยาวชน (System Map Prototype: Prototype Development, Peer Feedback, & Youth Functional Roles)
- ทีมปรับปรุงแนวคิดให้อยู่ในรูปแบบ “ต้นแบบแผนผังระบบอนาคต” ของบทบาทเยาวชน (โปสเตอร์ แคนวาส หรือบันทึกสั้น)
- หารือและออกแบบแผนผังระบบ:
- เยาวชนมีบทบาทอย่างไรในกระบวนการช่วงที่ 1?
- ตำแหน่งและบทบาทใดที่เยาวชน ควรมี ในระบบจริง?
- (Note: แนวทางคำถาม: “ถ้าเยาวชนได้มีส่วนร่วมจริง ๆ เราจะอยู่ตรงไหนในระบบนี้? และทำหน้าที่อะไร?” แจกการ์ดบทบาท เช่น Agenda-setting (กำหนดวาระ), Deliberation (อภิปราย ถกเถียง ไตร่ตรอง), Monitoring (ติดตาม ตรวจสอบ สังคมตรวจสอบ), Innovation (ออกแบบนวัตกรรม เครื่องมือดิจิทัล กิจกรรมสร้างสรรค์), Bridging (เชื่อมเสียงท้องถิ่นสู่ระดับชาติ)
- ให้กลุ่มนำบทบาทเหล่านี้ไปวางบนแผนผัง
- ผลลัพธ์: แผนผัง อนาคตที่มีเยาวชนเป็นส่วนหนึ่ง ของระบบ
- แลกเปลี่ยนข้อคิดเห็นระหว่างทีมที่มีประเด็นเดียวกันและทีมที่มีประเด็นต่างกัน
15.30 – 15.45 | พักรับประทานอาหารว่าง
15.45 – 17.00 | ช่วงที่ 3 – สรุปวันที่ 1
- เวลาสะท้อนความคิด: “วันนี้เราได้เรียนรู้อะไรจากการปรึกษาหารือ?”
- การบ้าน: ทีมปรับแก้ต้นแบบเพื่อนำเสนอในวันถัดไป
กิจกรรมวันที่ 2: การออกแบบบทบาทเยาวชน
09.30 – 09.40 | เปิดกิจกรรมวันที่ 2 และทบทวนสิ่งที่ได้จากวันแรก
- นำเสนอวาระและแนวทางแก้ปัญหาจากวันแรก (ช่วงที่ 1) กลุ่มละ 3 นาที
09.40 – 10.45 | ช่วงที่ 4 – การนำเสนอ (Pitch) บทบาทเยาวชน ช่วงที่ 1
- แต่ละทีม (2 ทีม) นำเสนอ ต้นแบบแผนผังบทบาทเยาวชน (ทีมละ 15 นาที)
- คณะกรรมการ (นักวิชาการ เจ้าหน้าที่รัฐ ภาคประชาสังคม) ซักถามและให้ข้อเสนอแนะ (ทีมละ 10 นาที)
10.30 – 10.45 | พักรับประทานอาหารว่าง
10.45 – 12.30 | ช่วงที่ 5 – การนำเสนอ (Pitch) บทบาทเยาวชน ช่วงที่ 2
- แต่ละทีม (3 ทีม) นำเสนอ ต้นแบบแผนผังบทบาทเยาวชน (ทีมละ 15 นาที)
- คณะกรรมการ (นักวิชาการ เจ้าหน้าที่รัฐ ภาคประชาสังคม) ซักถามและให้ข้อเสนอแนะ (ทีมละ 10 นาที)
12.30 – 13.30 | พักรับประทานอาหารกลางวัน
13.30 – 15.30 | ช่วงที่ 6 – การปรึกษาหารือร่วมร่าง Youth Charter
- การสังเคราะห์ข้อตกลงร่วม: รวมข้อเสนอที่ดีที่สุดเป็นกรอบร่วม
- จัดทำ Youth Charter for Inclusive Social Protection ที่ประกอบด้วย:
- วาระสำคัญของเยาวชน (จากวันแรก)
- แนวทางแก้ปัญหาที่ออกแบบ (จากวันแรก)
- กรอบตำแหน่งและบทบาทเยาวชน (จากวันที่สอง) (กำหนดอำนาจหน้าที่ ความรับผิดชอบ การสนับสนุนที่ต้องการ (การฝึกอบรม พี่เลี้ยง ทรัพยากร) จุดบูรณาการเข้ากับโครงสร้าง(คณะกรรมการ)ของรัฐที่มีอยู่)
15.30 – 15.45 | พักรับประทานอาหารว่าง
15.45 – 16.30 | พิธีปิด
- มอบประกาศนียบัตร & ถ่ายภาพร่วมกัน & ชมวีดีทัศน์รวบรวมภาพบรรยากาศการทำกิจกรรม
- แจ้งขั้นตอนถัดไป: การเผยแพร่ Charter ต่อ MSDHS, NESDC, และเครือข่ายวิชาการ
หัวข้อ
องค์กรความร่วมมือ
