Pandemia COVID-19 wywarła głęboki wpływ na rządzenie państwem. Współczesne demokracje musiały dostosować się do działania pod ekstremalną presją czasu, ważąc zachowanie demokratycznych pryncypiów z koniecznością ochrony życia i zdrowia obywateli. Szybkie rozprzestrzenienie się COVID-19 na całym świecie wymusiło szeroki zakres odpowiedzi ze strony rządów. Obejmowały one zamykanie szkół, ograniczenia podróży, zakazy zgromadzeń publicznych, dofinansowanie systemu opieki zdrowotnej. Pomoc przewidywała również wprowadzenie zasiłków i zapomóg dla obywateli dotkniętych kryzysem finansowym będącym skutkiem pandemii. W odpowiedzi na nowego wirusa ponad 100 krajów na świecie uchwaliło nowe przepisy lub ogłosiło stany nadzwyczajne. Procedury je wprowadzające musiały gwarantować równowagę między ochroną zdrowia publicznego a wolnością jednostki. Ze względu na konieczność izolacji społecznej i zamknięcie gospodarcze, konsekwencją pandemii było także spowolnienie rozwoju ekonomicznego. Rządy reagując na to wyzwanie musiały zatem wziąć pod uwagę co najmniej trzy zestawy czynników: 1) bezpieczeństwo i zdrowie obywateli, 2) wolności obywatelskie, stanowiące fundament demokratycznego państwa prawa oraz 3) nie-zbędne do przetrwania państwa jako organizmu społeczno-gospodarczego parametry ekonomiczne. Wskazać można także czwarty zestaw uwarunkowań, który dotyczył już partykularnych interesów rządzących, a nie dobra publicznego - podejmowane działania nie mogły doprowadzić do politycznej klęski sprawujących władzę, a tym samym do przegrania wyborów.

Raport składa się z trzech części, w których dokonamy przeglądu działań rządów w czasie pandemii - sprawdzone zostanie, jak wykorzystano rozwiązania prawne występujące już w systemach konstytucyjnych badanych państw, lub też wobec ich braku, czy wprowadzono nowe prawo “covidowe”. Następnie przeanalizujemy reakcje i odbiór społeczeństwa na wprowadzone restrykcje oraz zaufanie obywateli do rządzących. Ostatnim zagadnieniem będzie przegląd rozwiązań dotyczących organizacji wyborów, które zgodnie z konstytucją miały się odbyć w czasie, w których COVID-19 sparaliżował rutynowe funkcjonowanie państwa. Raport ma zatem porównawczy charakter i pokaże najbardziej typowe reakcje rządów na tę bezprecedensową sytuację. Poza tą systematyzacją, będzie mógł służyć jako punkt wyjścia dla refleksji na temat wzorców przyszłych sposobów reagowania w sytuacjach kryzysowych.

Raport powstał w ramach projektu „Lockdown demokracji - więcej władzy, mniej praw?”, którego częścią było webinarium z udziałem prof. Adama Bodnara, Rzecznika Praw Obywatelskich. Zapis webinarium dostępny jest pod adresem:

https://www.youtube.com/watch?v=PVkQFkp_suk

O autorkach raportu:

Kinga Wojtas - politolożka i współzałożycielka Fundacji Stan zajmującej się promocją badań naukowych. Adiunkt i kierownik specjalności studiów magisterskich na temat Europy Środkowo-Wschodniej  na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Ekspert w projektach samorządowych i dotyczących rozwoju polityk publicznych. Współpracowniczka Krajowego Centrum Badań nad Politykami Publicznymi oraz  Słowackiej Akademii Nauk.

Katarzyna Walecka -  politolożka, adiunkt na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego i Jean Monnet Fellow w Robert Schuman Center for Advanced Studies EUI we Florencji. Absolwentka Europejskiego Instytutu Uniwersyteckiego i stypendystką w St. Antony’s College na Uniwersytecie Oxfordzkim. Pracowała w ONZ i Parlamencie Europejskim. Współzałożycielka Fundacji Stan zajmującej się popularyzacją nauki. Od trzech lat organizuje letnie szkoły (ODIHR/ECPR) poświęcone partiom politycznym i demokracji dla studentów i działaczy organizacji pozarządowych, z Europy Wschodniej i Azji Centralnej.