Ze wstępu do publikacji

Wstęp

23 lipca 2014 r. Rada Unii Europejskiej (UE) zatwierdziła wniosek Litwy o przyjęcie do strefy euro z dniem 1 stycznia 2015 r. Litwa jest dziewiętnastym krajem członkowskim posługującym się wspólną walutą (siódmym spośród grupy państw, które przystąpiły do UE w 2004 r.).

Kolejny kraj UE pożegnał się z walutą narodową na rzecz wspólnej waluty euro. Wdrożenie euro na Litwie było rezultatem wysiłków kolejnych rządów w przeciągu blisko piętnastu lat. Już w okresie 1997–2000, szykując się do przystąpienia do UE, na Litwie rozważano wprowadzenie wspólnej waluty euro. Litwa i inne kraje, które przystąpiły do UE w 2004 r., podpisując Traktat z Maastricht, zadecydowały o członkostwie w Unii Gospodarczej i Walutowej (UGW) oraz wprowadzeniu euro po spełnieniu tzw. kryteriów konwergencji. Derogacja przewiduje czasowe prawo nie wprowadzania euro do momentu spełnienia wszystkich kryteriów. Przy ocenie decyzji o rezygnacji z samodzielnej polityki monetarnej w poszczególnych krajach najważniejsze pytania dotyczą nie tylko zmian, jakie pociąga za sobą członkostwo w UGW, ale też określenia terminu przystąpienia do strefy euro oraz czynników decydujących o wyborze tego terminu.

Można twierdzić, że przy podejmowaniu decyzji politycznej o członkostwie w strefie euro analiza ekonomiczna często pozostaje na marginesie dyskusji politycznych. O wprowadzeniu euro decyduje nie tylko stopień konwergencji czy kompatybilność cykli ekonomicznych z głównymi partnerami handlowymi w strefie euro1, podobnie jak o stworzeniu UGW nie zdecydowały tylko motywy ekonomiczne2. W związku z powyższym odpowiedzi na pytanie, co wpłynęło na decyzję o wprowadzeniu euro w danym kraju, należy szukać nie tylko w analizie konwergencji gospodarczej, która jedynie przedstawia ocenę ogólnych tendencji ekonomicznych oraz podobieństw i różnic w strukturach ekonomicznych państw, ale także w założeniach polityki ekonomicznej, analizach czynników polityki wewnętrznej, skutków wprowadzenia euro, motywów geopolitycznych i innych.

Przypadek Litwy jest ciekawy pod tym względem, że polityka pieniężna stosowana tam od 2002 r. „związała” ręce podmiotom kształtującym tę dziedzinę i „zdepolityzowała” ją w większym stopniu niż w innych krajach strefy euro. W związku z tym Litwa w dużo mniejszym stopniu musiała dostosować swoją politykę pieniężną, funkcjonowanie różnych struktur banku narodowego, ustawodawstwo itp., a wpływ banku centralnego po przyłączeniu do strefy euro nawet się zwiększył w porównaniu do modelu zarządu walutowego. Pod tym względem Litwa znacząco różni się od Polski. Ponadto Litwa jest jedynym krajem członkowskim UE, dla którego była to druga próba przystąpienia do strefy euro. Jak najszybsze przystąpienie Litwy do strefy euro było jednym z priorytetów polityki europejskiej, sformułowanej przez Litwę w 2004 r., którego za pierwszym razem nie udało się zrealizować.

27 września 2005 r. w Narodowym Planie Wprowadzenia Euro przewidziano, że Litwa wprowadzi euro z dniem 1 stycznia 2007 r. Data ta została jednak zmieniona 16 maja 2006 r. na podstawie raportu Komisji Europejskiej o konwergencji5. 26 czerwca 2013 r. Rząd Republiki Litewskiej (RL) zatwierdził nowy Narodowy Plan Wprowadzenia Euro6, zaktualizowany w grudniu 2013 r. (4 grudnia 2013 r. uchwalono szczegółowy harmonogram i plan realizacji na kolejne miesiące), zaś w czerwcu 2014 r. zatwierdzono dokładną datę wprowadzenia euro – 1 stycznia 2015 r.

Do najważniejszych bezpośrednich korzyści przystąpienia Litwy do strefy euro Narodowy Bank Litwy zalicza zaoszczędzone koszty wymiany waluty i związane z tym koszty transakcyjne oraz obniżenie stóp procentowych w związku z wyeliminowaniem ryzyka kursu walutowego. Skutki pośrednie to pozytywny wpływ na rating kredytowy kraju, a poprzez niego na inwestycje i handel zagraniczny, oraz wzrost gospodarki, który w długim okresie byłby o 1,3 proc. wyższy niż w razie niewprowadzenia euro. Ocenia się także, że wskutek zaokrąglenia cen, odnowienia sprzętu fiskalnego (kasy fiskalne, testery banknotów, liczarki pieniędzy) i innych wydatków związanych z wprowadzeniem euro krótkotrwały, jednorazowy wpływ na poziom cen wyniesie 0,2–0,3 pkt. proc., a ogólne jednorazowe koszty związane z wprowadzeniem euro wyniosą około 0,5–0,7 proc. PKB (0,2–0,3 mld euro). Znaczna część tych kosztów zostanie pokryta przez Narodowy Bank Litwy i banki komercyjne.

Niniejszy raport przedstawia podstawowe szczegóły, terminy oraz przebieg procesu wdrażania euro na Litwie. Zawiera on również praktyczne informacje z realizacji Narodowego Planu Wprowadzenia Euro, przebieg procesu logistycznego, niektóre regulacje prawne, analizę opinii społecznej, jak również realia pierwszych tygodni życia gospodarczego po przystąpieniu do strefy euro 1 stycznia 2015 r. Litewskie doświadczenie oraz informacje zawarte w raporcie mogą być pomocne w lepszym zrozumieniu społeczno-politycznych uwarunkowań przystąpienia państwa do strefy euro, jak również są ilustracją praktycznych rozwiązań dla państw, które mają jeszcze tę drogę przed sobą.